Stanisław Moniuszko zaczął komponować swoją najsłynniejszą operę "Halkę" w 1846 roku w Wilnie, do libretta autorstwa warszawskiego poety Włodzimierza Wolskiego, twórcy poematu "Halszka", którego główny wątek stał się podstawą dzieła.

Pierwsze jej wykonanie odbyło się w Wilnie, w salonie Müllerów - teściów Moniuszki, w wersji estradowej, w dniu 1 stycznia 1848 roku. Na scenie wystawiona została dopiero sześć lat później - 16 lutego 1854 roku, w gmachu poratuszowym w Wilnie. Niestety, premiera dzieła spotkała się z niechęcią publiczności i krytyki. Kompozytor usiłował mimo to zainteresować operą dyrekcję Teatru Wielkiego w Warszawie. Jednak poruszony w dziele wątek nieślubnego romansu chłopki i szlachcica oceniony został jako gorszący. Dopiero w 1857 roku warszawski Teatr podjął próby nad wystawieniem opery, o czym Moniuszko, co ciekawe, dowiedział się z artykułu w gazecie.

Akcja "Halki" rozgrywa się na Podhalu pod koniec XVIII wieku. Tytułową bohaterką jest wiejska dziewczyna, uwiedziona przez bogatego panicza Janusza. Owocem ich miłości jest dziecko. Janusz porzuca jednak Halkę i żeni się ze szlachcianką równą sobie stanem. Dziewczyna zjawia się na jego ślubie z zamiarem podpalenia kościoła, ale rezygnuje z tej myśli. Zostawia swoje dziecko w przydrożnej kapliczce, a sama popełnia samobójstwo rzucając się do rzeki.